Κατανυκτικός
Εσπερινός της συγγνώμης
Σεβασμιώτατε,
Θεοφιλέστατε, Άγιε Πρωτοσύγκελε, Άγιε Καθηγούμενε, , Σεβαστοί
Πατέρες, Αγαπητοί Αδελφοί βρισκόμαστε απόψε στο κατώφλι της Μεγάλης
Τεσσαρακοστής, της ιερότερης χρονικής περιόδου του εκκλησιαστικού έτους. Πρόκειται
για την ακένωτη πηγή που αρδεύει και πλουτίζει τη λειτουργική μας ζωή. Ο ιερός
υμνογράφος μας καλεί:
«Το στάδιον των αρετών ηνέωκται,
οι βουλόμενοι αθλήσαι εισέλθετε»
οι βουλόμενοι αθλήσαι εισέλθετε»
Παρομοιάζεται η περίοδος αυτή με τον αθλητικό
στίβο, στον οποίο καλούνται όλοι οι πιστοί να αγωνιστούν. Αν ολόκληρο τον χρόνο οι χριστιανοί
αγωνιζόμαστε τον καλόν αγώνα της πίστεως, πολύ περισσότερο οφείλουμε ν’
αγωνιστούμε αυτή την ιερή περίοδο. Αν πάντοτε έχουμε χρέος «μετά φόβου
και τρόμου», καθώς συνιστά ο Απόστολος Παύλος (Φιλ. 2, 12), να εργαζόμαστε τη
σωτηρία μας, ακόμη προσεκτικότερα, με μεγαλύτερο ζήλο θα πρέπει να το κάνουμε
τώρα τη Μεγάλη Τεσσαρακοστή.
Ουσιώδη στοιχεία που συνθέτουν την πνευματική
προετοιμασία, στην οποία μας καλεί η περίοδος αυτή είναι η νηστεία και η μετάνοια. Μας προτρέπει ο υμνογράφος:
«Νηστεύσωμεν, αδελφοί σωματικώς, νηστεύσωμεν
και πνευματικώς …»
Η
Αγία Τεσσαρακοστὴ είναι μία μίμηση της ζωής του Χριστού. Μετὰ τή βάπτισή Του
πήγε στην έρημο και εκεί παρέμεινε «νηστεύσας ημέρας τεσσαράκοντα και νύκτας τεσσαράκοντα»
(Ματθ. 4,2). Ο Χριστὸς ήταν τέλειος άνθρωπος και μέσα Του δεν είχε την
αμαρτητικὴ φορά, αλλὰ χρειαζόταν να μας δώσει πρότυπο ζωής. Έπρεπε να έχουμε
ένα πρότυπο ασκήσεως μπροστά μας, για να επιτύχουμε το σκοπό μας, που είναι η
ένωσή μας με το Θεό.
Κατὰ
την περίοδο αυτὴ ο Χριστὸς δέχθηκε τους πειρασμοὺς του διαβόλου. Σ᾿ όλους
αυτούς τους πειρασμοὺς βγήκε νικητής. Το ίδιο καλείται να κάνει και ο πιστός.
Στη ζωή μας και ιδιαίτερα σε περίοδο πνευματικής εγρήγορσης έχουμε πολλοὺς
πειρασμούς. Η νηστεία είναι μία πνευματικὴ δοκιμασία του χριστιανού, ένα
πνευματικό αγώνισμα και πάλεσμα. Μαθαίνει να πολεμά. Ο Κύριος μας έδειξε τον
τρόπο, αφού πρώτα αυτὸς πειράσθηκε.
Ο Άγιος
Ιωάννης ο Χρυσόστομος, γράφει πως κατὰ την περίοδο της μεγάλης Τεσσαρακοστής ο
άνθρωπος εμπορεύεται την πνευματικὴ εμπορία και συγκεντρώνει πολὺ πλούτο
αρετής. Τονίζει πως δεν είναι μεγάλο κατόρθωμα να διέλθουμε τις ημέρες απλώς
της νηστείας, αλλὰ σημασία έχει να διορθώσουμε κάτι απὸ τα ελαττώματά μας και
να πλυθούμε απὸ τα αμαρτήματά μας, «ει διωρθώσαμεν τι των ημετέρων ελαττωμάτων,
ει τα αμαρτήματα απενιψάμεθα».
Συνηθίζουμε
να ρωτάμε ο ένας τον άλλο κατὰ την περίοδο της Τεσσαρακοστής «πόσας έκαστος
εβδομάδας ενήστευσε· και έστιν ακούσαι λεγόντων των μεν, ότι δυό, των δε ότι
τρεις, των δε, ότι πάσας ενήστευσαν τας εβδομάδας», δηλαδὴ συμβαίνει να ακούς
να λένε άλλος μεν πως νήστευσε δυο, άλλος τρεις και άλλος όλες τις εβδομάδες.
Και ποιο είναι το κέρδος, εὰν δίχως κατορθώματα αρετής περάσουμε την περίοδο της
νηστείας;
Εὰν
κάποιος λέγει, ότι νήστευσα όλη την περίοδο της Τεσσαρακοστής, εσύ πες, ότι
είχα εχθρὸ και συμφιλιώθηκα μ᾿ αυτόν· είχα συνήθεια να κατηγορώ και τη σταμάτησα·
είχα συνήθεια να ορκίζομαι και απαλλάχθηκα απὸ την κακὴ συνήθεια. Καμία ωφέλεια
δεν θα έχουμε απὸ τη νηστεία, αν απλώς και μόνο την περάσουμε έτσι ως έτυχε. Αν
περάσουμε τη νηστεία των τροφών, όταν περάσουν οι σαράντα ημέρες, περνά και η
νηστεία· αν όμως απέχουμε απὸ τα αμαρτήματα και η περίοδος της νηστείας να
περάσει, εκείνη η νηστεία (δηλ. των αμαρτημάτων) πάλιν μένει και θα είναι
συνεχὴς η ωφέλεια σε μας.
Βλέπουμε
πως η μεγάλη Τεσσαρακοστὴ δεν είναι μία περίοδος για να νηστεύσουμε μόνο απὸ τροφές,
αλλὰ για να εξασκούμαστε στην αρετή. Η νηστεία δεν είναι αυτοσκοπός, αλλά μέσο
για την απόκτηση της εν Χριστώ ελευθερίας. Κατά τον αββά Ποιμένα η νηστεία δεν
είναι σωματοκτόνος, αλλά παθοκτόνος.
Ο
Άγιος Γρηγόριος ο Θεολόγος τονίζει πως η νηστεία είναι και καθάρσιο του εαυτού
μας. Προ της μεγάλης ημέρας του Πάσχα, «κάθαρσίς εστι προεόρτιος». Ο χριστιανὸς
επιτυγχάνει τη «συννέκρωση» με το Χριστό, συμμετέχει στη νέκρωση του Χριστού.
Όπως ο Κύριος νεκρώνει τη σάρκα Του για τη σωτηρία του κόσμου, έτσι και οι
χριστιανοὶ νεκρώνουν τα πάθη τους για τη δική τους σωτηρία. Ο Κύριος νήστευσε
λίγο πριν απὸ τον πειρασμό, εμείς πριν απὸ το Πάσχα.
Όταν
όλα αυτὰ τα κατορθώσουμε, τότε θα αξιωθούμε να προσκυνήσουμε το βράδυ του Μ.
Σαββάτου την ένδοξη Ανάσταση του Κυρίου μας. Όπως τονίζει και ο υμνωδός:
«τον αγώνα τον καλόν αγωνίσασθαι,
τον δρόμον της νηστείας εκτελέσαι,
την πίστιν αδιαίρετον τηρήσαι,
τας κεφαλάς των αοράτων δρακόντων συνθλάσαι,
νικητάς τε της αμαρτίας αναφανήναι
και ακατακρίτως φθάσαι προσκυνήσαι
και την αγίαν Ανάστασιν».
τον δρόμον της νηστείας εκτελέσαι,
την πίστιν αδιαίρετον τηρήσαι,
τας κεφαλάς των αοράτων δρακόντων συνθλάσαι,
νικητάς τε της αμαρτίας αναφανήναι
και ακατακρίτως φθάσαι προσκυνήσαι
και την αγίαν Ανάστασιν».
Στη Μεγάλη Τεσσαρακοστή όμως ο υμνογράφος
αποδίδει και έναν άλλο χαρακτηρισμό. Την ονομάζει καιρόν μετανοίας, κατάλληλο δηλαδή χρόνο για μετάνοια. Στα λόγια
του Ιδιόμελου των Αποστίχων που ακούσαμε πριν από λίγο αναφέρεται:
«Ιδού καιρός ευπρόσδεκτος,
ιδού καιρός μετανοίας
αποθώμεθα τα έργα του σκότους
και ενδυσώμεθα τα όπλα του φωτός...»
ιδού καιρός μετανοίας
αποθώμεθα τα έργα του σκότους
και ενδυσώμεθα τα όπλα του φωτός...»
Για να εννοήσουμε καλύτερα το χαρακτηρισμό
αυτό της Μεγάλης Τεσσαρακοστής ως περιόδου μετανοίας, είναι ανάγκη να
προσδιορίσουμε τι ακριβώς σημαίνει μετάνοια. Ο Θεός καλεί όλους τους ανθρώπους
να έρθουμε σε κοινωνία μαζί Του. Η μετάνοια λοιπόν είναι μία διαρκής πρόσκληση
για αλλαγή προσανατολισμού, για αλλαγή τρόπου σκέψης και ζωής, για εσωτερική
αλλοίωση και καθαρισμό από τα πάθη, για το γκρέμισμα του τείχους του «εγώ».
Τι ακριβώς σημαίνει μετάνοια μας επιτρέπει να
εννοήσουμε κι ένας θαυμάσιος ορισμός του αγίου Ιωάννου της Κλίμακος που
συναντούμε στον 5ο λόγο του:
«Μετάνοιά εστιν ανάκλησις Βαπτίσματος
Μετάνοιά εστι συνθήκη προς Θεόν δευτέρου βίου...
Μετάνοιά εστι συνειδότος καθαρισμός».
Μετάνοιά εστι συνθήκη προς Θεόν δευτέρου βίου...
Μετάνοιά εστι συνειδότος καθαρισμός».
Δηλαδή: «Μετάνοια είναι η επιστροφή στην
καθαρότητα και τη χάρη που είχαμε κατά την ώρα του Βαπτίσματός μας. Μετάνοια
είναι μια νέα συνθήκη με τον Θεό για έναν καινούριο τρόπο ζωής. Μετάνοια είναι
ο καθαρισμός της συνειδήσεώς μας.»
Ο μεγάλος δογματικός πατέρας της Εκκλησίας μας άγιος
Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέγει πως μετάνοια σημαίνει επάνοδο από το παρά φύση στο
κατά φύση και όδευση προς το υπέρ φύση. Είναι πορεία από το κατ' εικόνα στο
καθ' ομοίωση.
Η μετάνοια αποτελεί
το θεμέλιο της χριστιανικής ζωής. Είναι στάση ζωής. Αγκαλιάζει ολόκληρο τον
επί γης βίο μας. Αρδεύει καθημερινά την καρδιά μας. Η μετάνοια είναι ένα κατ’
εξοχήν δυναμικό γεγονός. Είναι κατάσταση και όχι στιγμιαίο φαινόμενο. Οι χριστιανοί
οφείλουμε να ζούμε εν μετανοία.
Αν η μετάνοια θα πρέπει να σφραγίζει ολόκληρη
τη ζωή μας, πολύ περισσότερο οφείλουμε να τη βιώνουμε την ιερή περίοδο της
Τεσσαρακοστής, στην οποία μας εισάγει ο αποψινός Εσπερινός.
Η Τεσσαρακοστή είναι πράγματι καιρός
μετανοίας. Αποβλέπει στο να μας προετοιμάσει πνευματικά για να συμμετάσχουμε
αξίως στον εορτασμό του Πάθους και της Αναστάσεως του Κυρίου μας. Και για να
γίνει αυτό, οφείλουμε να ακολουθήσουμε το μονοπάτι της μετανοίας, που σημαίνει όχι απλά
απομάκρυνση της αμαρτίας, αλλά μίσος της αμαρτίας και τρυφερή αγάπηση των
ένθεων αρετών. Μόνος ο άνθρωπος είναι αδύναμος να το καταφέρει. Έτσι συνδράμει
ουσιαστικά ο ίδιος ο Χριστός, ο Θεάνθρωπος. Όσο αγαπάμε τον Χριστό τόσο
βοηθούμεθα να μισούμε την αμαρτία. Η σύνδεση του ανθρώπου με τον Χριστό
δημιουργεί προσωπική αναγέννηση, απαλλαγή από τη ρίζα του κάκου, την εωσφορική
υπερηφάνεια, και στολισμό της ψυχής από την υψοποιό ταπείνωση. Ο μετανοημένος
πιστεύει, αγαπά και ελπίζει. Καρποί της μετανοίας κατά τον Άγιο Γρηγόριο τον
Παλαμά είναι η εξομολόγηση, η ελεημοσύνη, η δικαιοσύνη, η αγάπη, η ταπείνωση.
Νηστεία και Μετάνοια: δύο λέξεις, που για τους πολλούς
φαντάζουν ξένες, εξωπραγματικές, ωραίες μεν, αλλά παρωχημένες, για άλλους
ανθρώπους, για άλλες εποχές.
Στάση απόλυτα κατανοητή, καθώς σήμερα, πορευόμαστε μέσα
στη θύελλα των καιρών, ζαλισμένοι από την τρικυμία των καθημερινών μας
προβλημάτων, ατομικών και συλλογικών! Το άγχος της επιβίωσης μας αφυδατώνει
πνευματικά, ο φόβος και η ανασφάλεια μας εξουθενώνουν ψυχικά! Ο θόρυβος των
πόλεων πνίγει τον ήχο της καμπάνας των Κατανυκτικών Εσπερινών και των
Χαιρετισμών!
Δεν έχουμε καιρό να ακούσουμε την πρόσκληση της Εκκλησίας
ότι τώρα είναι ο «ευπρόσδεκτος», ο κατάλληλος, της νηστείας και της μετανοίας
καιρός.
Δεν έχουμε χρόνο να συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό το «τώρα»
δεν αφορά μόνο την προετοιμασία μας για τη συμμετοχή στα Πάθη και την Ανάσταση
του Χριστού, αλλά και την καθημερινότητά μας, την επανάκτηση της ψυχολογικής
μας ισορροπίας, την κατάκτηση και τη βίωση της ευτυχίας.
Καθώς
ζούμε σ’ ένα κόσμο, όπου η κραυγή έχει αντικαταστήσει το λόγο,
ο επιφανειακός εντυπωσιασμός το διάλογο και η χυδαιότητα την τέχνη, η
εκκλησιαστική Σαρακοστιανή λατρεία μιλά στην ψυχή του ανθρώπου μυστικά, με τους
κατανυκτικούς ψαλμούς της, το ιλαρόν φως των κεριών, με τη μετοχή του ανθρώπου
στο Σώμα και το Αίμα του Χριστού, με την ελπίδα στο πρόσωπο της Παναγίας, με τη
μετοχή στο χρόνο του ουρανού και την αποφυγή του άγχους της γης.
Σ’ ένα κόσμο που προβάλλει ως ιδανικό του τον υπεράνθρωπο
και θεοποιεί την παντοκρατορία της τεχνολογίας, η Εκκλησία αντιπαραθέτει την
προσευχή ως έμπρακτη έκφραση αγάπης προς το Θεό και το συνάνθρωπο, την
ευχαριστία προς το Θεό για το αγαθό της ζωής και την εμπιστοσύνη στην πρόνοιά
Του. Η φράση των Πατέρων «Κύριε, όπως ξέρεις και όπως θέλεις, ελέησέ με» είναι
η απάντηση της Εκκλησίας στα αδιέξοδα του κόσμου.
Στην καταναλωτική αδηφαγία και την εγωιστική αυτάρκεια
του σύγχρονου ανθρώπου, η Αγία Τεσσαρακοστή αντιπροβάλλει ως πρόταση ζωής τη
νηστεία, σωματική και ψυχική. Με την εκούσια σωματική νηστεία κάνουμε εγκράτεια
στις τροφές, αλλά ταυτόχρονα γυμναζόμαστε να κάνουμε εγκράτεια στη διαρκή και
ακόρεστη ικανοποίηση των επιθυμιών μας.
Αλλά η Τεσσαρακοστή,
αποτυπώνοντας την προσωπική ιστορία του καθενός μας,
ανοίγει το δρόμο και προς τη μετάνοια, προς τη ριζική αλλαγή σκέψης, πλεύσης
και τρόπου ζωής.
Η λύπη για τα επικείμενα Πάθη, δεν είναι παρά η λύπη για
τις αμαρτίες μας, η λύπη για ό, τι ασχημίζει την ψυχή μας και για ό,τι, κατά
συνέπεια, βασανίζει τη ζωή μας. Είναι, όμως, μια λύπη άμεσα συνδεδεμένη με την
ελπίδα και την προσδοκία της Ανάστασης, η προσμονή και η χαρά της οποίας
διατρέχει και τις πιο πένθιμες ημέρες της Σαρακοστής.
Ευχηθείτε Σεβασμιώτατε Δέσποτα να πορευθούμε διά νηστείας
και μετανοίας την Αγία αυτή περίοδο, να σηκώσουμε το Σταυρό της αγάπης, της φιλανθρωπίας,
της υπομονής, της εγκράτειας, της συγχωρητικότητας, ώστε να αξιωθούμε στο τέλος αυτού του ταξιδιού να συνεορτάσουμε ευφροσύνως
τη ζωηφόρο Ανάσταση του Κυρίου μας.